Op zaterdag 20 januari 2018 brachten Alrik de Haas en prof. Theo de Roos namens Stichting Restorative Justice Nederland een bezoek aan het dorp Nieuw-Ganzee te Bronsweg, in het district Brokopondo in Suriname. Het bezoek was een onderdeel van een ‘fact-finding mission’: wat is binnen het traditionele gezag en het centrale gezag aan herstelrechtelijke aspecten binnen een strafrechtelijke context aanwezig?
de ontmoeting
In Nieuw-Ganzee wonen Saramaccaners die vanwege transmigratie daar zijn komen wonen. Zij vormen een eigen en op veel fronten afgescheiden samenleving. Dit zijn vooral nakomelingen van Marrons (Boslandcreolen), slaven die in de 17e en 18e eeuw de slavernij van de plantages ontvluchtten en in het binnenland zich vestigden met een eigen bestuursstructuur.
Het gebouw waar wij werden verwacht was de ‘Krutu’ van de Marronstam in Nieuw-Ganzee, dat met eigen middelen is gebouwd uit opbrengsten van het gemeenschapsbos. Een ‘Krutu’ is een ontmoetingsplek van inheemse notabelen in Suriname die bestuursaangelegenheden en geschillen behandelen, waaronder strafzaken. Wij spraken met de (groot)kapiteins en de (groot)basia, die samen met de Granman het bestuur vormen van de etnische gemeenschap. Samen oefenen zij het traditionele gezag uit over de mensen in het dorp. De kapiteins geven leiding aan de leefgemeenschap en een basia assisteert daarbij. Dit alles op basis van gewoonterecht, dat van generatie op generatie wordt doorgegeven.
Het is intrigerend dat de Granman en het college van kabiteni en basia bij de uitoefening van hun gezag over het volk niet zijn onderworpen aan het nationale gezag dat ook wel wordt aangeduid als ‘het gezag van de stad’. In de praktijk leidt dit soms tot moeilijkheden, bijvoorbeeld bij grensoverschrijdende kwesties. Het uitgangspunt is namelijk dat de Granman en het college van kabiteni en basia beslissingsbevoegdheid hebben over alle zaken die ‘hun’ Marrongemeenschap aangaan. Wanneer sprake is van ernstige misdrijven zoals levens- en zedendelicten dan worden de autoriteiten in Paramaribo al snel ingeschakeld.
de berechting binnen de marrongemeenschap
Wanneer wij met onze West-Europese ogen kijken naar hoe het rechtssysteem binnen de Marrongemeenschap functioneert dan zijn er gemakkelijk kanttekeningen te plaatsen. Zo krijgt de ‘verdachte’ die door de ‘Krutu’ wordt berecht krijgt niet zoals in ons rechtssysteem het zwijgrecht aangezegd en ook geen toegang tot een deskundig raadsman voorafgaand en tijdens het ‘verhoor’. Er zijn Marron-rituelen zoals het spirituele “orakel” die onder omstandigheden worden toegepast om de gewenste duidelijkheid voor de gemeenschap te krijgen, bijvoorbeeld wanneer de verdachte er het zwijgen toe doet. Voorarrest wordt helemaal niet toegepast, dus ook niet in het belang van het onderzoek. Het gaat het bestek van dit blog te buiten op al deze aspecten uitgebreid in te gaan. Voor de ‘fact finding mission’ was dat ook niet het meest interessant. Wat was vooral interessant?
herstelrecht
Herstelrecht blijkt binnen de Marronstam van nature geïncorporeerd te zijn in ‘hun eigen traditionele gezag’. Treffend riep één van de kapiteins in de ‘Krutu’: “Herstelrecht, dat hebben wij allang!”. Herstelrecht blijkt onlosmakelijk verbonden met het gemeenschapsdenken binnen de Marronstam, en dat is zeker zo in strafzaken. De gemeenschap waar ook de verdachte of dader onderdeel van uitmaakt moet weer verder. Dit is een diepgewortelde overtuiging. Zelfs als ‘de dader in de stad is berecht’ dan wordt soms aanvullend een ‘Krutu’ belegd om de verhouding tussen de dader en het slachtoffer zoveel mogelijk te herstellen. Herstel door zoveel mogelijk aan te sluiten bij de schade die het slachtoffer vanwege het delict heeft geleden, maar soms ook door aan te sluiten bij vormen van genoegdoening die in de gemeenschap zijn gewenst (zoals het bieden van compensatie door flessen drank of omslagdoeken te geven). De ‘Krutu’ oordeelt en ‘bestraft’ ingeval van veroordeling binnen hooguit enkele weken en levert maatwerk: genoegdoening aan het slachtoffer en resocialisatie van de verdachte of dader staan centraal. De ‘Krutu’ oriënteert zich nu of de komende jaren het gewoonterecht op belangrijke punten op schrift kan worden gesteld om afbrokkeling van het traditionele gezag te voorkomen, zodat wat goed is niet zal worden vergeten. Wat een waardevolle en gastvrije ontmoeting was dit kortom in Nieuw-Ganzee…
Stichting Restorative Justice zal in overleg met onder meer Stichting Mens en Strafrecht de komende tijd onderzoeken of de herstelrechtelijke missie in Suriname een vervolg kan krijgen dankzij de kennis en ervaringen die over en weer zijn gedeeld. In Nederland kunnen wij nu al inspiratie putten uit de eerste bevindingen naar aanleiding van de ‘fact finding mission’. Vandaar de aandacht voor de opgedane ervaringen binnen de Marronstam in dit blog.
Herstelrecht (meer en meer) vastleggen in wetgeving is belangrijk. Hopelijk krijgt de “Proeve van Wetgeving Herstelrecht”, opgesteld door de initiatiefgroep van Restorative Justice Nederland en de Universiteit Maastricht, in het Nieuwe Wetboek van Strafvordering een plek.
het blijft tóch vooral ‘law in action’
Herstelrecht werkt vooral als het voortkomt uit een diepe overtuiging dat waar mogelijk initiatieven tot herstel ruimte moeten krijgen. Zelfs (nog) zonder wetgeving, zo leren de inheemsen en Marrons in Suriname ons!