Bestaat er nog recht in dit land? Jazeker (en u heeft er invloed op)
Wie nieuwsberichten en social media volgt, ziet met enige regelmaat de vraag voorbijkomen of er nog recht bestaat. Onbegrip over overheidshandelen en rechterlijke beslissingen lijkt eerder regel dan uitzondering, als je de comments mag geloven. Advocaten zijn niet vies van het geven van kritiek. Bescherming tegen overheidsmacht is de klassieke taak van de advocaat. Juist daarom zijn advocaten bij uitstek ook de verdedigers van de rechtsstaat: een samenleving die niet wordt geregeerd door willekeur, maar door de regels van het recht.
Wat is recht? Recht is in de kern vrij simpel: meestal is het gewoon wat in de wet staat. Zo bevat het Wetboek van Strafrecht de moderne variant op ‘gij zult niet stelen’. En in het Burgerlijk Wetboek staat dat de rechter u kan veroordelen om dat te doen waartoe u op grond van de wet of een overeenkomst verplicht bent: afspraak is afspraak. Niet voor elke situatie bestaat een wettelijke regel. Soms is de wet onduidelijk, niet meer van deze tijd of blijken regels met elkaar in strijd. Recht is daarom ook hoe rechters in een concreet geval de wet uitleggen en aanvullen. Regels uit het burgerlijk recht bevatten open normen als ‘eisen van redelijkheid en billijkheid’ of ‘in het verkeer geldende opvattingen’. Vaak gaat het om een weging van belangen aan de hand van de ‘relevante omstandigheden van het geval’. Overheden zijn gebonden aan open normen als het zorgvuldigheidsbeginsel en gelijkheidsbeginsel. Burgers worden beschermd tegen al te voortvarend overheidsoptreden door grondrechten. In het strafrecht spelen de mate waarin de rechtsorde is geschokt en persoonlijke achtergronden van de dader een rol bij het bepalen van de strafmaat. Recht is interpretatie. Daarbij wordt gebruik gemaakt van eerdere vergelijkbare gevallen (jurisprudentie) en algemene beginselen.
Wat in een concreet geval ‘recht’ is, bepaalt de rechter. Rechtvaardigheid en voorspelbaarheid, dat is wat we van de rechter willen. Om dat te bereiken, hebben we regels voor hoe wetten worden gemaakt en hoe een rechtszaak verloopt. Zo bepaalt de wet wat als geldig bewijs wordt beschouwd en zijn er regels om te zorgen dat procespartijen gelijk worden behandeld. En ja, de praktijk blijkt weerbarstig. Niet elke rechtszaak leidt tot de ideale uitkomst. Gelijk hebben is nog geen gelijk krijgen. Met de rechtspraak is het net als met democratie: het is het beste systeem dat we hebben – of het minst slechte.
In het zakelijk verkeer is voorspelbaarheid essentieel. Als u weet hoe een rechter gaat oordelen als situatie X of Y zich voordoet, dan kunt u op basis daarvan de juiste keuzes maken. Het aardige is dat zakelijke partijen op de voorspelbaarheid van de rechterlijke beslissing grote invloed hebben. Partijen zijn grotendeels vrij hun eigen regels te maken en af te wijken van wettelijke standaardregelingen. En mogelijk nog belangrijker: partijen kunnen de gemaakte afspraken vastleggen op een manier die duidelijk maakt wat er werkelijk bedoeld is. Bij het halen van recht, draait alles om bewijs. De rechter was er niet bij toen afspraken werden gemaakt.
Het belang van een goed contract kan niet worden onderschat. Een goed contract is begrijpelijk en sluit aan op de wet. Contractenmakers maken gebruik van specifieke taal die in de wet wordt gebruikt. Dat wordt door niet-juristen weleens als haarkloverij gezien. Niet altijd is dat terecht. Zo kan het woord ‘beëindigen’ hoofdbrekens opleveren, als niet duidelijk is of bedoeld is ‘ontbinden’ (een in de wet geregelde wijze van beëindiging van een overeenkomst, waarbij de wederpartij veelal schadeplichtig is) of ‘opzeggen’ (waarbij dit niet zo is). Het is maar een voorbeeld. De rechter moet achteraf interpreteren wat partijen hebben bedoeld. Onduidelijk of – erger nog – onbedoeld verkeerd gebruik van juridische taal, komt rechtvaardigheid en voorspelbaarheid niet ten goede.
Wie zijn afspraken goed vastlegt, beperkt zijn risico’s. Wie dat niet doet, komt vroeg of laat voor verrassingen te staan. Onze tip van de dag: help rechterlijke dwalingen te voorkomen. Leg uw afspraken zorgvuldig vast en laat het doen door iemand die er verstand van heeft. Veel goede contracten belanden in een la om nooit meer gebruikt te worden. En dat is prima. Mocht het onverhoopt op enig moment toch tot een geschil komen, dan zijn de afspraken in elk geval helder en kunt u verzuchten: er bestaat nog recht in dit land.
Of niet, maar daarvoor bestaat hoger beroep.
